Οι στραβισμοί μπορεί να είναι:
- συγγενείς (εμφάνιση ήδη κατά τη γέννηση, πχ. συγγενής εσωτροπία)
- επίκτητοι (εμφάνιση στην παιδική ηλικία συνήθως )
- δευτερογενείς (οφείλονται σε κάποιο άλλο αίτιο)
Πρέπει να τονιστεί ότι σε αρκετά βρέφη, μέχρι περίπου την ηλικία των 3 μηνών, η συνεργασία των κινήσεων των οφθαλμών δεν έχει τελειοποιηθεί, οπότε ενδέχεται να υπάρχει στραβισμός ο οποίος όμως υποχωρεί πλήρως. Επίσης σε κάποια μωρά η κατασκευή των οφθαλμών τους δίνει την εντύπωση ύπαρξης στραβισμού, χωρίς αυτός να υφίσταται και ονομάζεται ψευδοστραβισμός. Υποχωρεί σε μερικά χρόνια.
Στις περισσότερες περιπτώσεις ο ασθενής χρησιμοποιεί το ένα μάτι για να εστιάσει σε κάποιο αντικείμενο και στραβίζει σταθερά με το άλλο. Ανάλογα με το που αποκλείνει ο πάσχων οφθαλμός διακρίνουμε:
- το συγκλινόντα στραβισμό ή εσωτροπία ( το μάτι πηγαίνει προς τα μέσα)
- τον αποκλίνοντα στραβισμό ή εξωτροπία (το μάτι πηγαίνει προς τα έξω)
- την ανωτροπία (το μάτι πηγαίνει προς τα πάνω)
- την κατωτροπία ή υποτροπία (το μάτι πηγαίνει προς τα κάτω)
Ο στραβισμός χρήζει υποχρεωτικά αντιμετώπισης, διότι μειώνει κατά πολύ τη στερεοσκοπική όραση (αντίληψη του βάθους), μπορεί να οδηγήσει σε διπλωπία καθώς ο εγκέφαλος δεν ταυτίζει τις 2 εικόνες που του μεταφέρονται, καθώς και σε ψυχολογικά προβλήματα, ειδικά σε παιδιά που δέχονται κριτική από τους συμμαθητές τους λόγω της απόκλισης των οφθαλμών τους από το φυσιολογικό. Η διπλωπία, δηλαδή η αντίληψη δύο εικόνων, γεγονός ιδιαίτερα ενοχλητικό παρατηρείται συνήθως σε στραβισμούς που εμφανίζονται σε μεγαλύτερη ηλικία, διότι στα παιδιά ο εγκέφαλος μαθαίνει να απωθεί τη μία από τις δύο εικόνες και ουσιαστικά χρησιμοποιεί μόνο τον έναν οφθαλμό.
Τα αίτια του στραβισμού μπορεί να είναι:
- Διαθλαστικές ανωμαλίες
- Ανισομετρωπία (μεγάλη διαφορά μυωπίας ή υπερμετρωπίας ή αστιγματισμού του ενός οφθαλμού σε σχέση με τον άλλο οπότε ο εγκέφαλος χρησιμοποιεί κατά κύριο λόγο αυτόν με το λιγότερο διαθλαστικό σφάλμα. Ο έτερος ενδέχεται να αρχίσει να στραβίζει)
- Υψηλή αμετρωπία (κυρίως υψηλές υπερμετρωπίες που δεν επιτρέπουν στον ασθενή να βλέπει καθαρά ούτε μακρυά, ούτε κοντά) - Υπερβολική Προσαρμογή (Όταν τα παιδιά αρχίζουν και εστιάζουν σε κοντινά αντικείμενα και ενεργοποιουν το μηχανισμό προσαρμογής - μετα το 18ο μήνα της ζωής τους - )
- Κληρονομικά
- Ιδιοπαθή
- Συστηματικά νοσήματα (υπερθυρεοειδισμός)
- Παθήσεις εγκεφάλου (όγκοι, ισχαιμικά επεισόδια)
- Τραύματα οφθαλμού
- Παθήσεις του κόγχου
- Τύφλωση ενός οφθαλμού (το μάτι φεύγει προοδευτικά προς τα έξω)
Για τη διάγνωση της οφθαλμολογικής πάθησης του στραβισμού ο ασθενής πρέπει να υποβληθεί σε :
- Μέτρηση της καλύτερα διορθούμενης οπτικής οξύτητας
- Hirschberg test
Δίνει μία γρήγορη απάντηση για την ύπαρξη στραβισμού ή όχι. Με ένα οφθαλμοσκόπιο φωτίζονται και οι 2 οφθαλμοί ταυτόχρονα και παρατηρείται η αντανάκλαση του φωτός από τον κερατοειδή, η οποία πρέπει να βρίσκεται ελαφρά ρινικά και συμμετρικά στα μάτια του εξεταζομένου. Η εξέταση μπορεί να διαγνώσει μόνο στραβισμούς με μεγάλες γωνίες και δεν αρκεί φυσικά για πληρη μελέτη της πάθησης - Έλεγχο της κίνησης των οφθαλμών σε όλες τις βλεμματικές θέσεις
Ζητείται από τον εξεζόμενο να κοιτάξει ευθεία (πρωτεύουσα βλεμματική θέση), αριστερά, δεξιά, πάνω, κάτω, πάνω δεξιά, πάνω αριστερά, κάτω δεξιά και κάτω αριστερά. Οποιαδήποτε απόκλιση από τις φυσιολογικές 9 κύριες βλεμματικές θέσεις θεωρείται παθολογική και δείγμα στραβισμού - Εξέταση κάλυψης (cover test)
Ζητείται από τον εξεταζόμενο να εστιάσει σε ένα αντικείμενο σε απόσταση 33 εκατοστών και με τους 2 οφθαλμούς. Στη συνέχεια με το χέρι ή ειδικό πλαστικό οφθαλμολογικό εργαλείο καλύπτεται ο ένας οφθαλμός. Ταυτόχρονα παρατηρούμε την κίνηση του οφθαλμού που είναι ακάλυπτος. Στην περίπτωση που καταγραφεί κίνηση σημαίνει ότι το μάτι που δεν καλύπτεται στραβίζει και προσπαθεί να εστιάσει στο αντικείμενο. Ανάλογα από το που έρχεται η κίνηση διακρίνουμε εξωτροπία, εσωτροπία, ανωτροπία ή κατωτροπία του παθολογικού οφθαλμού. Στη συνέχεια πραγματοποιούμε την εξέταση με τον ίδιο τρόπο καλύπτοντας και τον άλλο οφθαλμό. Το τεστ πραγματοποιείται και με τον ασθενή να εστιάζει σε κάποιο μακρινό αντικείμενο - Εξέταση εναλλασσόμενης κάλυψης (alternate cover test)
Ζητείται από τον εξεταζόμενο να εστιασει σε ένα αντικείμενο σε κοντινή απόσταση και με το χέρι ή ειδικό πλαστικό οφθαλμολογικό εργαλείο καλύπτονται εναλλάξ οι 2 οφθαλμοί σε ίσα χρονικά διαστήματα, περίπου κάθε τρία δευτερόλεπτα το καθένα. Παρατηρείται εάν υπάρχει κίνηση των οφθαλμών που αποκαλύπτονται. Στην περίπτωση αυτή μιλάμε για λανθάνοντα στραβισμό ή φορία. Στην περίπτωση αυτή, οι ασθενείς όταν κοιτούν με τους 2 οφθαλμούς δεν στραβίζουν, όταν όμως διακοπεί η διόφθαλμη όραση καλύπτοντας ένα μάτι, αυτό μετακινείται και επανέρχεται αμέσως όταν το αποκαλύψουμε.
Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι οι εξετάσεις κάλυψης μπορούν να πραγματοποιηθούν και σε μικρά παιδιά, ακόμα και μωρά, με αρκετή ευκολία από έμπειρους παιδοοφθαλμιάτρους. - Εξέταση στερεοσκοπίας
Στην περίπτωση που ασθενείς διαμαρτύρονται για διπλωπία η οποία εξαφανίζεται όταν κλείνουν το ένα μάτι (διόφθαλμη διπλωπία), η πιθανότερη αιτία είναι η ύπαρξη στραβισμού. Οποιαδήποτε ξαφνική εμφάνιση διπλωπίας απαιτεί άμεση διερεύνηση:
- Πλήρη μελέτη στραβισμού ο οποίος στις περισσότερες περιπτώσεις ασθενών που ανήκουν σε αυτήν την κατηγορία είναι παραλυτικός, δηλαδή οφείλεται στη μη ομαλή λειτουργία κάποιου εξοφθάλμιου μυός
- Μαγνητική τομογραφία εγκεφάλου για να διευρευνηθεί τυχόν ισχαιμικό επεισόδιο που οδήγησε σε νευρική παράλυση εξοφθάλμιου μυός, η ύπαρξη ή όχι όγκου που πιέζει τους πυρήνες των εγκεφαλικών νεύρων που τροφοδοτούν τους οφθαλμικούς μύες
- Εάν ο ασθενής αναφέρει τραυματισμό, θα πρέπει οπωσδήποτε να παραπεμφθεί για αξονική τομογραφία κόγχων ώστε να διαπιστωθεί αν υπάρχει κάταγμα των οστών του που μπορεί να οδηγήσει σε τραυματισμό κάποιου μυός ή και σε πρόπτωση του βολβού
- Σε περίπτωση θυρεοειδικής οφθαλμοπάθειας (νόσος του Graeves), παρατηρείται ίνωση συνήθως του κάτω ορθού μυός, οπότε ο ασθενής δυσκολεύεται να κοιτάξει προς τα πάνω με τον πληγέντα οφθαλμό. Το αποτέλεσμα είναι κάθετη διπλωπία.
- Οι εξωφθάλμιοι μύες νευρώνονται απο το κοινό κινητικό νεύρο (άνω, έσω, κατώ ορθός και κάτω λοξός), από το τροχιλιακό νεύρο (άνω λοξός) και από το απαγωγό νεύρο (έξω ορθός). Οποιαδήποτε βλάβη των εγκεφαλικών αυτών νεύρων από τους πυρήνες τους μέχρι και την πρόσφυσή τους στους μύς μπορεί να οδηγήσει σε παράλυση ενός ή περισσοτέρων μυών, στραβισμό και διπλωπία
Τα παιδιά που πάσχουν από στραβισμό ή ανισομετρωπία ή υψηλές αμετρωπίες ή και συνδυασμό αυτών των παθήσεων είναι πολύ πιθανό να εμφανίσουν αμβλυωπία. Η αμβλυωπία μπορεί να αντιμετωπιστεί συνήθως μέχρι την ηλικία των 10 ετών. Η διάγνωσή της βασίζεται στην μέτρηση της οπτικής οξύτητας. Εάν κάποιο παιδί ή ενήλικάς δεν μπορεί να ξεχωρίσει τα σύμβολα οπτοτύπων πάνω από τη γραμμη των 7/10, με την καλύτερη διόρθωση που του προσφέρεται (BCVA<0.7), χωρίς να υπάρχει κάποια εμφανής παθολογία στη λειτουργία του οφθαλμού μιλάμε για αμβλυωπία. Η διάγνωσή της καθίσταται επιτακτική ακόμα και σε βρεφική ηλικία, διότι η μη αντιμετώπισή της θα οδηγήσει σε μόνιμη χαμηλή όραση ενός ή και των 2 οφθαλμών.
Σε σπάνιες περιπτώσεις, αμβλυωπία μπορεί να δημιουργηθεί σε συγγενή καταρράκτη και θολερότητες κερατοειδούς νεανικής ηλικίας που δεν έχουν αντιμετωπιστεί μέχρι την προεφηβική ηλικία, καθώς και συγγενείς πτώσεις βλεφάρων ή η παρουσία αιμαγγειώματος στο άνω βλέφαρο που εμποδίζει το μωρό να δει.
Η αντιμετώπιση του στραβισμού πραγματοποιείται με βάση την ηλικία των ασθενών, το είδος του στραβισμού και αν υφίσταται αμβλυωπία ή διπλωπία.
- Στη συγγενή εσωτροπία το βρέφος πρέπει να χειρουργηθεί μέσα στα πρώτα 2 χρόνια της ζωής του για να μπορεί να αναπτύξει στερεοσκοπική όραση. Φυσικά πρέπει να έχουν αποκλειστεί όλα τα υπόλοιπα αίτια που οδηγούν ένα μωρό στο στραβισμό, όπως είναι ο συγγενής καταρράκτης ή κακοήθειες (ρετινοβλάστωμα).
- Σε εσωτροπίες που εμφανίζονται στην παιδική ηλικία και είναι προσαρμοστικές, δηλαδή οφείλονται στην προσπάθεια του παιδιού να προσαρμόσει και συνοδεύονται συνήθως με υπερμετρωπία, πρέπει να δοθούν γυαλιά οράσεως με πλήρη διόρθωση (κυκλοπληγική διάθλαση). Εάν μετά τη χρήση τους συνεχίζει και υπάρχει στραβισμός, πρέπει το χειρουργείο να πραγματοποιηθεί με βάση τα μετά τη διόρθωση δεδομένα.
- Σε εξωτροπίες που εμφανίζονται σε παιδική ηλικία συνυπάρχει συνήθως μυωπία. Στην περίπτωση αυτή δεν παίζει καθοριστικό ρόλο η προσαρμογή, θα πρέπει φυσικά να δοθεί η πλήρης διόρθωση στο παιδί και μετά από κάποιο διάστημα να γινει παλι μελέτη στραβισμού. Το χειρουργείο θα βασιστεί στα δεδομένα αυτά
- Η αντιμετώπιση της διπλωπίας όταν έχουν αποκλειστεί όλα τα πρωτεύοντα αίτια, γίνεται, είτε με τη συνταγογράφηση πρισμάτων (ειδικά γυαλιά που έχουν την ικανότητα να μεταθέτουν το είδωλο, έτσι ώστε να επιτυγχάνεται διόφθαλμη όραση), είτε με επέμβαση στραβισμού, έτσι ώστε τα μάτια να μην παρεκλίνουν στέλνοντας διπλό είδωλο στον εγκέφαλο.
- Σε διπλωπίες από θυρεοειδοπάθεια, θα πρεπει να τεθεί στάση αναμονής για τουλάχιστον 6 μήνες και σταθεροποίηση των δεικτών στο αίμα, μέχρι να γίνει προσπάθεια οφθαλμικής προσέγγισης και επεμβατικών διαδικασιών.
- Τέλος σε αδυναμία σύγκλισης, η οποία οδηγεί σε διπλωπία σε κοντινή απόσταση και εμφανίζεται συχνά σε μύωπες μπορούν να δοκιμαστούν ασκήσεις ή πρίσματα.
Σε όλες τις παραπάνω περιπτώσεις, πέρα από το στραβισμό είναι σημαντικό να λυθεί το πρόβλημα της αμβλυωπίας που συχνα συνυπάρχει. Σε διαγνωσμένη αμβλυωπία προτείνεται στους γονείς του παιδιού να κλείνουν το καλό μάτι του για 2 ώρες τη μέρα, με ένα ειδικό κάλυπτρο (patch) πάνω από τα γυαλία του, ή εναλλάξ το ένα και το άλλο μάτι οταν συνυπάρχει αμβλυωπία και στους 2 οφθαλμούς.
Η χειρουργική αντιμετώπιση του στραβισμού πραγματοποιείται σε άσηπτη αίθουσα και διαρκεί περίπου 45 με 60 λεπτά. Ο ειδικός χειρουργός οφθαλμίατρος-στραβισμολόγος προβαίνει σε αλλαγή της θέσης (οπισθία μετάθεση) ενός μυός εάν θέλει να εξασθενήσει τη δράση του ή σε βράχυνση εάν θέλει να ενισχύσει τη δράση του. Μπορεί να χειρουργήσει μονο στον ένα οφθαλμό ή και στους 2 οφθαλμούς - έναν μυ ή περισσότερους, ανάλογα με το σχεδιασμό του χειρουργείου που είναι ιδιαίτερα σημαντικός γιατι κάθε επέμβαση είναι εξατομικευμένη και μοναδική. Για αυτό είναι πάντοτε απαραίτητος ένας αναλυτικότατος προεγχειρητικός έλεγχος, που περιλαμβάνει όλες τις εξετάσεις μελέτης στραβισμού.
Η επέμβαση πραγματοποιείται με γενική αναισθησία σε παιδιά και νέους, σε μεγάλης ηλικίας άτομα μπορεί να γίνει και με τοπική αναισθησία και μέθη. Ο ασθενής, εφόσον αναρρώσει από τη γενική αναισθησία και το επιτρέψει ο αναισθησιολόγος μπορεί να φύγει από την κλινική. Η μετεγχειρητική αγωγή περιλαμβάνει αντιφλεγμονώδεις και αντιβιωτικές σταγόνες, καθώς και παυσίπονα χάπια εάν υπάρχει πόνος, οποίος συνήθως είναι ήπιος. Μετά την επέμβαση ο ασθενής συνεχίζει να φορά τα γυαλιά του
