Ο καταρράκτης αφορά μια προοδευτική ασθένεια που προσβάλει το φακό του οφθαλμού. Σύμφωνα με τα επιστημονικά στοιχεία περίπου το 50% των Ευρωπαίων μεταξύ 65-74 ετών έχουν καταρράκτη και το ποσοστό αυτό ανεβαίνει στο 70% περίπου για την ηλικία των 75. Θα πρέπει όμως να τονιστεί πως η ασθένεια εμφανίζεται και σε μικρότερες ηλικίες.
Αν και ο κρυσταλοειδής φακός του οφθαλμού είναι διαυγής, συμπλέγματα πρωτεϊνών και κίτρινο-καφέ χρωστικών, συσσωρεύονται και οδηγούν στη θόλωσή του, το χρώμα του οποίου σκουραίνει. Η διαδικασία αυτή λαμβάνει χώρα στις περισσότερες περιπτώσεις προοδευτικά, αλλά υπάρχουν και είδη καταρράκτη που εξελίσσονται γρήγορα και δυναμικά. Το αποτέλεσμα τελικά είναι η μείωση της οπτικής οξύτητας των ασθενών, αφού οι ακτίνες δεν μπορούν πλέον να διαπεράσουν το θολωμένο φακό.
Ποια είναι τα αίτια εμφάνισης καταρράκτη;
Τα αίτια εμφάνισης καταρράκτη είναι:
- Μεταβολικές διαδικασίεςπου έχουν ως αποτέλεσμα τη θόλωση του φακού. Οι διαδικασίες αυτές μπορούν να ενισχυθούν ή και να επιταχυνθούν από συστηματικές παθήσεις, όπως είναι η αρτηριακή υπέρταση και ο σακχαρώδης διαβήτης.
- Η μακρόχρονη έκθεση σε υπεριώδη ακτινοβολία, ιδιαίτερα UVB, έχει αναδειχθεί ως αίτιο εμφάνισης καταρράκτη και η χρήση προστατευτικών γυαλιών ηλίου ενδέχεται να καθυστερεί την εμφάνιση καταρράκτη.
- Τραύματα του οφθαλμού που οδηγούν σε οίδημα του κρυσταλλοειδούς φακού
- Γενετικοί Παράγοντες (συστηματικές παθήσεις που συνδέονται με εμφάνιση καταρράκτη)
- Χρήση τοξικών ουσιών
- Χρήση Φαρμάκων (κορτιζόνη)
- Ιατρογενή (μετά από υαλοειδεκτομή)
- Οξείες λοιμώξεις της μητέρας κατά την κύηση μπορούν να οδηγήσουν σε συγγενείς καταρράκτες σε βρέφη
- Χρόνιες Ιριδοκυκλίτιδες (Φλεγμονές του Οφθαλμού)
Ποιοι είναι οι κύριοι τύποι καταρράκτη;
Οι κύριοι τύποι καταρράκτη που σχετίζονται με την ηλικία διακρίνονται με βάση τα ανατομικά στοιχεία του κρυσταλλοειδούς φακού και είναι:
- Ο πυρηνικός καταρράκτης είναι ο πιο συνηθισμένος και περιλαμβάνει τη θόλωση του κεντρικού μέρους του φακού (πυρήνας φακού).
- Ο φλοιώδης καταρράκτης αφορά την εξωτερική στιβάδα του φακού (φλοιός φακού) που θολώνει.
- Ο οπίσθιος υποκαψικός καταρράκτης χαρακτηρίζεται από θόλωση στο οπίσθιο μέρος του φακού που είναι προσκείμενος στην κάψα («σακούλα» μέσα στην οποία είναι τοποθετημένος ο φακός) .
- Τέλος, οι συγγενείς καταρράκτες διακρίνονται σε οπίσθιους και πρόσθιους πολικούς με κεντρική θόλωση και επαφή με την κάψα, αστεροειδείς, πεταλοειδείς, κατα μήκος των ραφών του φακου και άλλους.
Ποια είναι τα συμπτώματα εμφάνισης καταρράκτη;
Οι ασθενείς με καταρράκτη στην μεγάλη τους πλειοψηφία διαμαρτύρονται για:
- Θάμβος οράσεως
- Διάχυση φωτός
- Φωτοστέφανα
- Φωτοευαισθησία
- Μονόφθαλμη Διπλωπία
- Δυσκολία στη νυχτερινή οδήγηση
- Συχνές επισκέψεις σε οφθαλμιάτρους για αλλαγή γυαλιών, χωρίς το επιθυμητό αποτέλεσμα
- Σε κάποιες περιπτώσεις αναφέρουν βελτίωση στην οπτική οξύτητα για κοντά και χειροτέρευση της οπτικής οξύτητας για μακριά (πυρηνικός καταρράκτης)
Πως γίνεται η διάγνωση του καταρράκτη;
Η διάγνωση του καταρράκτη γίνεται με προεγχειρητικό έλεγχο ο οποίος περιλαμβάνει τις ακόλουθες εξετάσεις:
- Μέτρηση της καλύτερα διορθούμενης οπτικής οξύτητας
- Τοπογραφία κερατοειδούς
- Βιομικροσκόπηση στη σχισμοειδή λυχνία του προσθίου θαλάμου
- Μέτρηση της ενδοφθάλμιας πίεσης του οφθαλμού (ΕΟΠ)
- Μυδρίαση και των 2 οφθαλμών προκειμένου να πραγματοποιηθεί βυθοσκόπηση
Με τη μυδρίαση δίνεται επίσης η δυνατότητα για μία περισσότερο λεπτομερή εξέταση του κρυσταλλοειδούς φακού και των επικουρικών του μέσων
- Σε περιπτώσεις που ο καταρράκτης είναι υπερώριμος (λευκός ή μαύρος) και είναι αδύνατη η βυθοσκόπηση, θα πρέπει πριν την επέμβαση να πραγματοποιηθεί υπέρηχος στον πάσχοντα οφθαλμό, ώστε να αποκλειστεί αποκόλληση αμφιβληστροειδούς.
- Οπτική τομογραφία συνοχής (OCT) οπισθίου ημιμορίου που απεικονίζει με λεπτομέρεια την περιοχή της ωχράς κηλίδας και του οπτικού νεύρου.
- Στις ειδικές προεγχειρητικές εξετάσεις ανήκει και η ενδοθηλιομέτρηση, δηλαδή η μέτρηση των κυττάρων του ενδοθηλίου με τη βοήθεια ειδικού μηχανήματος, που ονομάζεται κατοπτρικό απεικονιστικό μικροσκόπιο.
Πώς αντιμετωπίζεται ο καταρράκτης;
Η αντιμετώπιση του καταρράκτη γίνεται μόνο χειρουργικά. Η χειρουργική μέθοδος που χρησιμοποιείται για την αφαίρεση καταρράκτη είναι η φακοθρυψία. Πραγματοποιείται θρυμματισμός μέσω υπερήχων του κρυσταλλοειδούς φακού του οφθαλμού και αναρρόφηση των συστατικών του. Ταυτόχρονα μέσω έγχυσης ορού επιτυγχάνεται η σταθερότητα του προσθίου θαλάμου.
Παρ’ όλο που η φακοθρυψία γίνεται με χρήση υπερήχου, τα τελευταία χρόνια χρησιμοποιείται σε ορισμένες περιπτώσεις και ένα ειδικού τύπου laser που ονομάζεται femtosecond και διευκολύνει τα στάδια της επέμβασης με τη χρήση ειδικού λογισμικού.
Ποια είναι τα στάδια της επέμβασης αφαίρεσης καταρράκτη;
Το χειρουργείο πραγματοποιείται σε άσηπτη αίθουσα που τηρεί συγκεκριμένες προδιαγραφές αποστείρωσης, όπως και τα εργαλεία που χρησιμοποιούνται. Η επέμβαση ξεκινάει αφού καλυφθεί η περιοφθαλμική περιοχή του ασθενούς και τοποθετηθεί βλεφαροδιαστολέας για να μην μπορεί να ανοιγοκλείνει το μάτι του. Η διάρκεια της επέμβαση είναι 10-30 λεπτά ανάλογα με τη δυσκολία της.
Τα στάδια της επέμβασης είναι:
- Δημιουργία κερατικής τομής πολύ μικρής διαμέτρου.
- Αύξηση της διαμέτρου («δημιουργία θαλάμου») του προσθίου θαλάμου με έγχυση ιξωδοελαστικού.
- Διάνοιξη του προσθίου περιφακίου με κυκλοτερή καψουλόρηξη.
- Υδροδιαχωρισμός του φακού από το περιφάκιο.
- Θρυμματισμός με υπέρηχο και αναρρόφηση του κρυσταλλοειδούς καταρρακτικού φακού του οφθαλμού με τη χρήση του στυλεού της φακοθρυψίας.
- Αφαίρεση των υπολειπόμενων μαζών του φακού με πλύση και αναρρόφηση.
- Έγχυση ιξωδοελαστικού στον άδειο σάκο του περιφακίου.
- Ένθεση ψευδοφακού οπισθίου θαλάμου στον σάκο που σχηματίζεται από το περιφάκιο.
- Πλύση και αναρρόφηση του ιξωδοελαστικού.
- Κλείσιμο των τομών χωρίς τη χρήση ραμμάτων.
Υπάρχει πόνος κατά τη διάρκεια ή μετά την επέμβαση καταρράκτη; Πότε θα δει καθαρά ο ασθενής;
Κατά τη διάρκεια της επέμβασης ο ασθενής δεν αισθάνεται πόνο καθώς βρίσκεται σε ελαφριά μέθη. Επίσης χρησιμοποιούνται αναισθητικές σταγόνες. Τις πρώτες ώρες μετά την επέμβαση υπάρχουν ήπιες ενοχλήσεις που υποχωρούν την ίδια ημέρα. Τη δεύτερη μετεγχειρητική ημέρα δεν υπάρχει πλέον καμία ενόχληση. Ο ασθενής μπορεί να δει καθαρά και να πραγματοποιήσει όλες τις εργασίες του.
Τι προφυλάξεις χρειάζονται πριν και μετά την επέμβαση καταρράκτη ;
Πριν την επέμβαση δε χρειάζεται καμία ιδιαίτερη προφύλαξη. Ο ασθενής πρέπει να είναι νηστικός και να βρίσκεται στην κλινική 1 ώρα πριν το χειρουργείο. Περίπου 1 ώρα μετά την επέμβαση μπορεί να επιστρέψει σπίτι του. Θα πρέπει να αποφεύγεται η επαφή του χειρουργημένου οφθαλμού με νερό βρύσης για 5 ημέρες. Επίσης ακολουθείται μία φαρμακευτική αγωγή με κολλύρια για 15 ημέρες.
Τι ψευδοφακοί χρησιμοποιούνται; Μετά την επέμβαση καταρράκτη θα φοράει ο ασθενής γυαλιά;
Η δύναμη των ψευδοφακών είναι καθορισμένη από ειδικές προεγχειρητικές μετρήσεις. Οι σύγχρονοι ενδοφακοί είναι ικανοί να διορθώνουν διαθλαστικά σφάλματα του ματιού που συνυπάρχουν με τον καταρράκτη. Διακρίνουμε τους μονοεστιακούς ενδοφακούς που είναι είτε απλοί και διορθώνουν μυωπία ή υπερμετρωπία είτε τορικοί οπότε διορθώνουν και υπάρχοντα αστιγματισμό. Στην περίπτωση των μονοεστιακών φακών ο ασθενής δε θα χρειάζεται γυαλιά οράσεως για την μακρινή απόσταση. Θα είναι απαραίτητα όμως γυαλιά οράσεως για την κοντινή απόσταση. Προκειμένου να μη χρειάζεται ο ασθενής πρεσβυωπικά γυαλιά μετά την επέμβαση αφαίρεσης καταρράκτη θα πρέπει στην περίπτωση των μονοεστιακών φακών να εφαρμοσθεί η λεγόμενη μονοόραση (monovision) όπου η κατάλληλη επιλογή του ψευδοφακού οδηγεί στη χρήση του ενός οφθαλμού για μακριά και του άλλου για κοντά. Αποτελεί μία ενδιάμεση λύση όπου η κατάλληλη επιλογή υποψηφίου οδηγεί σε πολύ ευχαριστημένους ασθενείς. Τελευταίας γενιάς μονοεστιακοί φακοί προσφέρουν άριστη οπτική οξύτητα εκτός από την μακρινή και στην μέση απόσταση.
Επανάσταση στο χώρο της επέμβασης καταρράκτη αποτελούν οι πολυεστιακοί ενδοφακοί που δίνουν λύση για όραση σε όλες τις αποστάσεις. Δηλαδή μετά την επέμβαση αφαίρεσης καταρράκτη ο ασθενής δε θα χρειάζεται γυαλιά οράσεως ούτε για τη μακρινή αλλά ούτε και για τη μέση ή κοντινή απόσταση. Σήμερα χρησιμοποιούνται οι τριεστιακοί φακοί και οι φακοί που αυξάνουν το βάθος πεδίου (EDOF) με πολύ θετικά αποτελέσματα. Ιδιαίτερη σημασία έχει η κατάλληλη επιλογή του υποψηφίου για πολυεστιακούς φακούς καθώς η χρήση τους συνοδεύεται από μείωση της ευαισθησίας στην αντίθεση.
Τέλος τα τελευταία χρόνια σε όλες τις παραπάνω κατηγορίες χρησιμοποιούνται ασφαιρικοί φακοί που μειώνουν τις εκτροπές και οδηγούν σε μεγαλύτερη ευκρίνεια της όρασης μετά την επέμβαση.
Υπάρχουν κίνδυνοι κατά τη διάρκεια ή μετά την επέμβαση;
Όπως κάθε επέμβαση στην ιατρική έτσι και η επέμβαση αφαίρεσης καταρράκτη κρύβει κάποιες διεγχειρητικές και μετεγχειρητικές επιπλοκές, οι οποίες όμως είναι εξαιρετικά σπάνιες. Η ενδοφθαλμίτιδα αποτελεί την σοβαρότερη από αυτές με ποσοστό εμφάνισης 0,1%. Αναφέρεται στην επιμόλυνση του οφθαλμού με κάποιο βακτήριο και συμβαίνει συνήθως τις πρώτες ημέρες μετά την επέμβαση. Η χρήση αντιβίωσης κατά την διάρκεια του χειρουργείου έχει ελαχιστοποιήσει το ποσοστό εμφάνισης. Επίσης η μετεγχειρητική αγωγή και η αποφυγή νερού βρύσης τις πρώτες ημέρες συντελεί στη μηδαμινή πιθανότητα εμφάνισης ενδοφθαλμίτιδας.
Τόσο οι διεγχειρητικές όσο και οι μετεγχειρητικές επιπλοκές είναι πλέον αντιμετωπίσιμες, έτσι ώστε οι επεμβάσεις αφαίρεσης καταρράκτη με τη μέθοδο της φακοθρυψίας να θεωρούνται από τις πιο ασφαλείς στην ιατρική.
Πρέπει ο ασθενής να περιμένει να ωριμάσει ο καταρράκτης του προκειμένου να χειρουργηθεί;
Η αφαίρεση καταρράκτη είναι μία πολύ συνηθισμένη, σίγουρη και αποτελεσματική επέμβαση. Περίπου 3,5 εκατομμύρια επεμβάσεις πραγματοποιούνται στις ΗΠΑ κάθε χρόνο. Οι σύγχρονες μέθοδοι φακοθρυψίας έχουν αλλάξει τελείως τη νοοτροπία που υπήρχε σχετικά με την πάθηση παλαιότερα. Όσο πιο προχωρημένος είναι ο καταρράκτης τόσο πιο δύσκολή είναι η επέμβαση φακοθρυψίας και αυξάνεται η εμφάνιση επιπλοκών ακόμα και σε πολύ έμπειρα χέρια. Γι αυτό συνιστάται σε ασθενείς που παρουσιάζουν συμπτώματα καταρράκτη να εξετάζονται άμεσα από οφθαλμίατρο και στην περίπτωση που αυτά τα συμπτώματα δυσχεραίνουν την ποιότητα της ζωής τους να προβαίνουν σε επέμβαση για την αφαίρεσή του.
