Αναφέρεται στην καταστροφή μέρους ή και ολόκληρης της ωχράς κηλίδας, δηλαδή της περιοχής που είναι ως επί το πλείστον υπεύθυνη για τη συγκέντρωση των φωτεινών ακτίνων και αποτελεί την πηγή της κεντρικής όρασης, στέλνοντας πάνω από το μισό των φωτεινών ερεθισμάτων που εκμπέμπει το περιβάλλον, στον οπτικό φλοιό του εγκεφάλου.
Αν και υπάρχουν διάφορες μορφές εκφύλισης της ωχράς κηλίδας, η συχνότερη είναι η ηλικιακή. Τα κυριότερα αίτιά της είναι:
Η ηλικία του ασθενούς , καθώς σύμφωνα με παγκόσμιες έρευνες η πάθηση εμφανίζεται μετά την ηλικία των 60 και το ποσοστό της αυξάνεται δραματικά απο 1-2% σε πάνω από 15%, μετά την ηλικία των 80.
Περιβαλλοντικοί παράγοντες:
- Κάπνισμα- αυξάνει 2-3 φορές την πιθανότητα εμφάνισης
- Αυξημένη αρτηριακή πίεση
- Υπερχοληστεραιμία
- Παχυσαρκία- ειδικά σε άντρες
- Διατροφή
- Έκθεση σε ηλιακή ακτινοβολία
Γενετικοί Παράγοντες και Κληρονομικότητα: Οι συγγενείς ατόμων που πάσχουν από ηλιακή εκφύλιση ωχράς κηλίδας, έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να εμφανίσουν την πάθηση. Επίσης έχουν ταυτοποιηθεί γονίδια, που φαίνεται να επηρεάζουν την κατασκευή και λειτουργία του αμφιβληστροειδούς, στην περιοχή της ωχράς σε κυτταρικό επίπεδο.
Η εκφύλιση της ωχράς κηλίδας που σχετίζεται με την ηλικία (ΗΕΩ) διακρίνεται σε:
Ξηρή μορφή: Χαρακτηρίζεται από την ύπαρξη κιτρινοπών ή λευκών σωματιδίων (Drusen), προϊόντα εξωκυττάριου μεταβολισμού, που βρίσκονται μεταξύ αμφιβληστροειδούς και χοριοειδούς.
Η πιθανότητα για εξέλιξη της πάθησης αυξάνει όταν τα Drusen είναι μεγάλα σε μέγεθος και συρρέοντα. Στην περίπτωση που έχουμε εξέλιξη σε σοβαρή ξηρή εκφύλιση της ωχράς κηλίδας, παρατηρούμε αλλοιώσεις στην εξωτερική στιβάδα του αμφιβληστροειδούς - που λέγεται μελαγχρό επιθήλιο - με διαταρραχές στη δομή του, και σε τελικά στάδια, σε ατροφία και καταστροφή των φωτοϋποδοχέων που στηρίζονται πάνω του (Γεωγραφική Ατροφία)
Υγρή ή Εξιδρωματική μορφή: Χαρακτηρίζεται από τη δημιουργία παθολογικών νεοαγγείων, μέσω ενός παράγοντα που λέγεται VEGF. Τα αγγεία αυτά προέρχονται συνήθως από το χοριοειδή και διαπερνούν τον αμφιβληστροειδή. Έχουν σαθρά τοιχώματα και είναι πολύ ευαίσθητα έτσι ώστε σε σύντομο διάστημα να καταστρέφονται με αποτέλεμα την απελευθέρωση αίματος και πρωτεϊνών στην περιοχη της ωχράς. Τελικά η διαρροή, αιμορραγία και ουλοποίηση οδηγεί σε καταστροφή των φωτοϋποδοχέων
Η εμφάνιση ξηρής μορφής ηλικιακής εκφύλισης της ωχράς κηλίδας αποτελεί το 90% των περιπτώσεων, μπορεί όμως ανά πάσα στιγμή να μετατραπεί σε υγρή μορφή. Επίσης η εξέλιξη της υγρής μορφής είναι πολύ πιο γρήγορη από αυτήν της ξηρής.
Ασθενείς που πάσχουν από εκφύλιση ωχράς κηλίδας σχετιζόμενη με την ηλικία παρατηρούν τα εξής συμπτώματα:
- Διαστρεβλωμένη όραση με τη μορφή της μεταμορφωψίας. Αυτό σημαίνει ότι όταν ο ασθενής κοιτά ένα δίκτυο από ευθείες γραμμές (πχ. τα στόρια σε ένα παράθυρο), να τις αντιλαμβάνεται κυμματιστές ή μέρη αυτού του δικτύου γραμμών μπορεί να εμφανίζονται στον πάσχοντα κενά.
- Δυσκολία στην κοντινή όραση με όλο και περισσότερο ανάγκη για περισσότερο φωτισμό κατά το διάβασμα (να μη συγχέεται με την πρεσβυωπία).
- Δυσκολία προσαρμογής από συνθήκες έντονου φωτισμού σε χαμηλό φωτισμό.
- Θάμβος όρασης και μείωση οπτικής οξύτητας. Στην εξιδρωματική εκφύλιση σε πολλές περιπτώσεις, η ελάττωση της όρασης είναι δραματική και απότομη.
- Δυσκολία στη διάκριση της έντασης χρωμάτων.
- Σκοτεινό σημείο στην κεντρική όραση με αποτέλεσμα τη δυσκολία αναγνώρισης προσώπων.
- Σε τελικά στάδια υγρής και ξηρης εκφύλισης έχουμε απώλεια της κεντρικής όρασης.
Η διατήρηση της περιφερικής όρασης κατά την εκφύλιση της ωχράς κηλίδας, δεν οδηγεί σε ολική τύφλωση με την εξέλιξη της πάθησης. Ωστόσο η απώλεια της κεντρικής όρασης είναι δραματική και δυσκολεύει τον ασθενή σε οποιαδήποτε ασχολία του. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό οι ασθενείς που βιώνουν συμπτώματα σαν τα παραπάνω, να επισκεφθούν άμεσα οφθαλμίατρο καθώς όσο νωρίτερα ανακαλυφθεί η πάθηση, και κυρίως η υγρή μορφη της εκφύλισης, υπάρχουν αποτελεσματικές δυνατότητες αντιμετώπισης.
Για τη διάγνωση της εκφύλισης της ωχράς κηλίδας πρέπει να προβούμε στις παρακάτω εξετάσεις:
- Μέτρηση της καλύτερα διορθούμενης οπτικής οξύτητας για τη μακρινή και κοντινή απόσταση, η οποία είναι μειωμένη σε ασθενείς με προχωρημένη εκφύλιση ξηράς ή υγρής μορφής.
- Διενέργεια Amsler Test το οποίο είναι θετικό στους περισσότερους ασθενείς με εκφύλιση ωχράς κηλίδας ξηρή ή υγρή. To Amsler Test είναι ένα τετράγωνο πλέγμα που αποτελείται από μαύρες κάθετες και οριζόντιες γραμμές με μία τελεία στο κέντρο, τυπωμένες πάνω σε λευκό χαρτί. Ασθενείς με προβλήματα στον αμφιβληστροειδή και ειδικά στην ωχρά κηλίδα, αναφέρουν κυμματοειδείς γραμμές (μεταμορφωψίες) ή σε κάποια σημεία κενά, χωρίς φυσικά αυτά να υπάρχουν.
- Βυθοσκόπηση με μυδρίαση κατά την οποία εμφανίζονται τα χαρακτηριστικά Drusen στην ξηρή εκφύλιση, ή και οίδημα καθώς και αιμορραγίες σε περίπτωση υγρής εκφύλισης.
- OCT οπισθίου ημιμορίου το οποίο απεικονίζει Drusen μικρά ή μεγάλα και συρρέοντα στην ξηρή εκφύλιση, καθώς και ενδοαμφιβληστροειδικούς ή υποαμφιβληστροειδικούς χώρους με υγρό στην περίπτωση υγρής εκφύλισης ωχράς κηλίδας.
- OCT-Αγγειογραφία μία σχετικά καινούργια μέθοδος η οποία με ειδικές σαρώσεις αμφιβληστροειδούς επιτυγχάνει την αποτύπωση ενεργών και μη νεοαγγείων, και μπορεί να θέσει μη επεμβατικά τη διάγνωση ηλικιακής εκφύλισης ωχράς υγρού τύπου και την ανάγκη διενέργειας θεραπειών με anti-VEGF παράγοντες.
- Εξέταση Φλουροαγγειογραφίας με την οποία απεικονίζεται το αγγειακό δίκτυο του αμφιβληστροειδούς επεμβατικά χρησιμοποιώντας χρωστική. Εφαρμόζεται στην περίπτωση που η OCT-Αγγειογραφία δεν μπορεί να δώσει σαφή αποτελέσματα διάγνωσης.
- Εξέταση αγγειογραφίας με το πράσινο της ινδοκυανίνης μία εξίσου επεμβατική εξέταση διάγνωσης υγρού τύπου ωχροπάθειας η οποία δίνει ακόμα περισσότερες πληροφορίες απεικονίζοντας με μεγαλύτερη λεπτομέρεια και χωρίς τους περιορισμούς των παραπάνω διαγνωστικών μεθόδων το αγγειακό δίκτυο του χοριοειδούς. Με τη μέθοδο αυτή μπορούμε να διαγνώσουμε και σπάνιες μορφές της πάθησης.
Η εξέλιξη της πάθησης επηρεάζεται από την διατροφή και τη φυσική κατάσταση.
- Τροφές πλούσιες σε αντιοξειδωτικά , όπως είναι φρέσκα φρούτα και σκουρόχρωμα, πράσινα, φυλλοειδή λαχανικά ,
- Ψάρια με φυσικό λίπος , όπως είναι ο σολωμός, τα οποία είναι πλούσια σε ωμέγα-3 λιπαρά οξέα
- Καθημερινή φυσική ασκηση
Φαίνεται να βοηθούν προληπτικά
- Συμπληρώματα διατροφής με κύρια συστατικά βιταμίνες, λουτεΐνη, ζεαξανθίνη και ρεσβερατρόλη
Φαίνεται να επιβραδύνουν την εξέλιξη της πάθησης
Για την αποφυγή εμφάνισης και εξέλιξης της ΗΕΩ συνιστάται επίσης:
- Η αποφυγή της υπέρυθρης ακτινοβολίας με τη χρήση γυαλιών ηλίου
- Η ρύθμιση της αρτηριακής υπέρτασης
- Η ρύθμιση της συγκέντρωσης της χοληστερίνης και λιπιδίων στο αίμα
- Η αποφυγή ή το σταμάτημα του καπνίσματος.
Αντιμετώπιση της ξηρής εκφύλισης ωχράς κηλίδας
- Την τελευταία διετία αναπτύχθηκε και εφαρμόστηκε μια νέα μέθοδος η οποία βασίζεται στην ενεργοποίηση μηχανισμών επιδιόρθωσης των κυττάρων του αμφιβληστροειδούς στην κεντρική περιοχή της ωχράς κηλίδας μέσω της φωτοβιοδιέγερσης χρησιμοποιώντας χαμηλής ενέργειας πολυχρωματικού φωτός. Συντελείται έτσι βελτιωμένη λειτουργία του μελάγχρου επιθηλίου και η μείωση των Drusen. Τα αποτελέσματα είναι ιδιαίτερα ικανοποιητικά για τους ασθενείς με βελτίωση της οπτικής οξύτητας ποσοτικά και ποιοτικά και καθυστέρηση ή τερματισμό της εξέλιξης της πάθησης.
Η θεραπεία είναι ανώδυνη μη επεμβατική πραγματοποιείται με συγκεκριμένο πρωτόκολλο συνεδριών και πρέπει να επαναλαμβάνεται σε τακτά χρονικά διαστήματα.
Η προληπτική εξέταση ασθενών στο ιατρείο μας είναι ιδιαίτερα σημαντική, καθώς η διάγνωση της πάθησης σε αρχόμενα στάδια χωρίς να έχουν παρουσιαστεί συμπτώματα αλλά συντελούνται ήδη δομικές αλλαγές στην περιοχή της ωχράς κηλίδας, η θεραπεία θα δώσει ακόμα πιο βέλτιστα αποτελέσματα.
- Με σύγχρονο ενδοφακό ειδικής κατασκευής που διαθλά τις ακτίνες φωτός σε περιφερικά υγιή σημεία του αμφιβληστροειδούς και βοηθά τους ασθενείς να βελτιώσουν την οπτική τους οξύτητα για μακριά και κοντά.
- Με τηλεσκοπικούς ενδοφακούς
- Γονιδιακές θεραπείες που στοχεύουν στην αναγέννηση κυττάρων του αμφιβληστροειδούς και θα βρουν εφαρμογή τα επόμενα χρόνια.
Η εξιδρωματική (υγρή) εκφύλιση της ωχράς κηλίδας αντιμετωπίζεται αποτελεσματικά την τελευταία 10ετία περίπου, με αντιαγγειογεννετικούς παράγοντες (anti-VEFG). Τα σκευάσματα αυτά έχουν την ιδιότητα να δεσμέυουν τον VEGF παράγοντα σταματώντας τη νεοαγγείωση. Οι παράγοντες αυτοί είναι:
- Bevacizumab , που είναι ένα ανασυνδυασμένο μονοκλωνικό αντίσωμα
- Ranibizumab που είναι ένα τμήμα μονοκλωνικού αντισώματος
- Aflibercept που είναι μια ανασυνδυασμένη πρωτεΐνη
2 νέα φαρμακα που εφαρμόζονται στη χώρα μας την τελευταία διετία υπόσχονται λιγότερο αριθμό ενέσεων με μεγαλύτερα μεσοδιαστήματα αποχής και ακόμα καλύτερα αποτελέσματα. Αυτά είναι
- Aflibersept μεγαλύτερης συγκέντρωσης 8mg με εμπορική ονομασία EyleaHD
- Faricimab με εμπορική ονομασία Vabysmo με διπλή δράση αναστολής
Η θεραπεία με τα παραπάνω φάρμακα πραγματοποιείται με ενδοϋαλοειδικές ενέσεις στην αρχή σε μεσοδιαστήματα 1 μηνός και στη συνέχεια ανάλογα με το αποτέλεσμα σε μακρύτερες περιόδους μεσοδιαστημάτων.
Πριν την εφαρμογή των παραπάνω φαρμάκων η εξέλιξη της υγρής ΗΕΩ ήταν ραγδαία και στις περισσότερες περιπτώσεις οδηγούσε σε κεντρική τύφλωση. Με τη χρήση όμως των αντιαγγειογεννετικών ενέσιμων σκευασμάτων έχουμε πλέον, όχι μόνο σταθεροποίηση της οπτικής οξύτητάς των ασθενών αλλά και αρκετές φορές βελτίωση.
Σε περίπτωση που η υγρή μορφή της πάθησης έχει οδηγήσει σε ουλή στην περιοχή της ωχράς κηλίδας η αντιμετώπιση είναι ανάλογη της ξηρής.
Σε πολύ βαριές περιπτώσεις είναι απαραίτητη η χρήση βοηθημάτων χαμηλής όρασης.
