Αν και υπάρχουν διάφορες μορφές εκφύλισης της ωχράς κηλίδας, η συχνότερη είναι η ηλικιακή. Τα κυριότερα αίτιά της είναι:
Η ηλικία του ασθενούς , καθώς σύμφωνα με παγκόσμιες έρευνες η πάθηση εμφανίζεται μετά την ηλικία των 60 και το ποσοστό της αυξάνεται δραματικά απο 1-2% σε πάνω από 15%, μετά την ηλικία των 80.
Περιβαλλοντικοί παράγοντες:
- Κάπνισμα- αυξάνει 2-3 φορές την πιθανότητα εμφάνισης
- Αυξημένη αρτηριακή πίεση
- Υπερχοληστεραιμία
- Παχυσαρκία- ειδικά σε άντρες
- Διατροφή
- Έκθεση σε ηλιακή ακτινοβολία
Γενετικοί Παράγοντες και Κληρονομικότητα: Οι συγγενείς ατόμων που πάσχουν από ηλιακή εκφύλιση ωχράς κηλίδας, έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να εμφανίσουν την πάθηση. Επίσης έχουν ταυτοποιηθεί γονίδια, που φαίνεται να επηρεάζουν την κατασκευή και λειτουργία του αμφιβληστροειδούς, στην περιοχή της ωχράς σε κυτταρικό επίπεδο.
Η εκφύλιση της ωχράς κηλίδας που σχετίζεται με την ηλικία (ΗΕΩ) διακρίνεται σε:
Ξηρή μορφή: Χαρακτηρίζεται από την ύπαρξη κιτρινοπών ή λευκών σωματιδίων (Drusen), προϊόντα εξωκυττάριου μεταβολισμού, που βρίσκονται μεταξύ αμφιβληστροειδούς και χοριοειδούς.
Η πιθανότητα για εξέλιξη της πάθησης αυξάνει όταν τα Drusen είναι μεγάλα σε μέγεθος και συρρέοντα. Στην περίπτωση που έχουμε εξέλιξη σε σοβαρή ξηρή εκφύλιση της ωχράς κηλίδας, παρατηρούμε αλλοιώσεις στην εξωτερική στιβάδα του αμφιβληστροειδούς - που λέγεται μελαγχρό επιθήλιο - με διαταρραχές στη δομή του, και σε τελικά στάδια, σε ατροφία και καταστροφή των φωτοϋποδοχέων που στηρίζονται πάνω του (Γεωγραφική Ατροφία)
Υγρή ή Εξιδρωματική μορφή: Χαρακτηρίζεται από τη δημιουργία παθολογικών νεοαγγείων, μέσω ενός παράγοντα που λέγεται VEGF. Τα αγγεία αυτά προέρχονται συνήθως από το χοριοειδή και διαπερνούν τον αμφιβληστροειδή. Έχουν σαθρά τοιχώματα και είναι πολύ ευαίσθητα έτσι ώστε σε σύντομο διάστημα να καταστρέφονται με αποτέλεμα την απελευθέρωση αίματος και πρωτεϊνών στην περιοχη της ωχράς. Τελικά η διαρροή, αιμορραγία και ουλοποίηση οδηγεί σε καταστροφή των φωτοϋποδοχέων
Η εμφάνιση ξηρής μορφής ηλικιακής εκφύλισης της ωχράς κηλίδας αποτελεί το 90% των περιπτώσεων, μπορεί όμως ανά πάσα στιγμή να μετατραπεί σε υγρή μορφή. Επίσης η εξέλιξη της υγρής μορφής είναι πολύ πιο γρήγορη από αυτήν της ξηρής.
Ασθενείς που πάσχουν από εκφύλιση ωχράς κηλίδας σχετιζόμενη με την ηλικία παρατηρούν τα εξής συμπτώματα:
- Διαστρεβλωμένη όραση με τη μορφή της μεταμορφωψίας. Αυτό σημαίνει ότι όταν ο ασθενής κοιτά ένα δίκτυο από ευθείες γραμμές (πχ. τα στόρια σε ένα παράθυρο), να τις αντιλαμβάνεται κυμματιστές ή μέρη αυτού του δικτύου γραμμών μπορεί να εμφανίζονται στον πάσχοντα κενά.
- Δυσκολία στην κοντινή όραση με όλο και περισσότερο ανάγκη για περισσότερο φωτισμό κατά το διάβασμα (να μη συγχέεται με την πρεσβυωπία).
- Δυσκολία προσαρμογής από συνθήκες έντονου φωτισμού σε χαμηλό φωτισμό.
- Θάμβος όρασης και μείωση οπτικής οξύτητας. Στην εξιδρωματική εκφύλιση σε πολλές περιπτώσεις, η ελάττωση της όρασης είναι δραματική και απότομη.
- Δυσκολία στη διάκριση της έντασης χρωμάτων.
- Σκοτεινό σημείο στην κεντρική όραση με αποτέλεσμα τη δυσκολία αναγνώρισης προσώπων.
- Σε τελικά στάδια υγρής και ξηρης εκφύλισης έχουμε απώλεια της κεντρικής όρασης.
Η διατήρηση της περιφερικής όρασης κατά την εκφύλιση της ωχράς κηλίδας, δεν οδηγεί σε ολική τύφλωση με την εξέλιξη της πάθησης. Ωστόσο η απώλεια της κεντρικής όρασης είναι ιδιαίτερα δραματική και δυσκολεύει τον ασθενή σε οποιαδήποτε ασχολία του. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό οι ασθενείς που βιώνουν συμπτώματα σαν τα παραπάνω, να επισκεφθούν άμεσα οφθαλμίατρο καθώς όσο νωρίτερα ανακαλυφθεί η πάθηση, και κυρίως η υγρή μορφη της εκφύλισης, υπάρχουν αποτελεσματικές δυνατότητες αντιμετώπισης.
Για τη διάγνωση της εκφύλισης της ωχράς κηλίδας πρέπει να προβούμε στις παρακάτω εξετάσεις:
- Μέτρηση της καλύτερα διορθούμενης οπτικής οξύτητας για τη μακρινή και κοντινή απόσταση, η οποία είναι μειωμένη σε ασθενείς με προχωρημένη εκφύλιση ξηράς ή υγρής μορφής.
- Διενέργεια Amsler Test το οποίο είναι θετικό στους περισσότερους ασθενείς με εκφύλιση ωχράς κηλίδας ξηρή ή υγρή. To Amsler Test είναι ένα τετράγωνο πλέγμα που αποτελείται από μαύρες κάθετες και οριζόντιες γραμμές με μία τελεία στο κέντρο, τυπωμένες πάνω σε λευκό χαρτί. Ασθενείς με προβλήματα στον αμφιβληστροειδή και ειδικά στην ωχρά κηλίδα, αναφέρουν κυμματοειδείς γραμμές (μεταμορφωψίες) ή σε κάποια σημεία κενά, χωρίς φυσικά αυτά να υπάρχουν.
- Βυθοσκόπηση με μυδρίαση κατά την οποία εμφανίζονται τα χαρακτηριστικά Drusen στην ξηρή εκφύλιση, ή και οίδημα καθώς και αιμορραγίες σε περίπτωση υγρής εκφύλισης.
- OCT οπισθίου ημιμορίου το οποίο απεικονίζει Drusen μικρά ή μεγάλα και συρρέοντα στην ξηρή εκφύλιση, καθώς και ενδοαμφιβληστροειδικούς ή υποαμφιβληστροειδικούς χώρους με υγρό στην περίπτωση υγρής εκφύλισης ωχράς κηλίδας.
- Στην περίπτωση που θέλουμε να πιστοποιήσουμε την ύπαρξη υγρής εκφύλισης ωχράς κηλίδας, πρέπει να προβούμε σε εξέταση φλουοροαγγειογραφίας, κατά την οποία απεικονίζουμε την αμφιβληστροειδική και χοριοδική αγγειακή κυκλοφορία και μπορούμε να παρατηρήσουμε διαρροή από νεοαγγεία.
- Σε ορισμένες περιπτώσεις, όπου κατά την εξέταση φλουοροαγγειογραφίας δεν μπορούμε να θέσουμε σαφή διάγνωση πρέπει να διενεργηθεί εξέταση με το πράσινο της ινδοκυανίνης, που θα μας δώσει περισσότερες πληροφορίες απεικονίζοντας με μεγαλύτερη λεπτομέρεια από την φλουοροαγγειογραφία το αγγειακό δίκτυο του χοριοειδούς. Με την εξέταση αυτή μπορούμε να διαγνώσουμε και σπάνιες μορφές ηλικιακής εκφύλισης της ωχράς κηλίδας.
Δεν έχει βρεθεί αποτελεσματική θεραπεία για την αντιμετώπιση της ξηρής εκφύλισης της ωχράς κηλίδας. Πάντως οι έρευνες έχουν δείξει ότι η διατροφή και η άσκηση μπορούν να αποτρέψουν την εξέλιξή της.
- Τροφές πλούσιες σε αντιοξειδωτικά , όπως είναι φρέσκα φρούτα και σκουρόχρωμα, πράσινα, φυλλοειδή λαχανικά .
- Ψάρια με φυσικό λίπος , όπως είναι ο σολωμός, τα οποία είναι πλούσια σε ωμέγα-3 λιπαρά οξέα.
- Επίσης καθημερινή φυσική άσκηση προστατεύει την εμφάνιση ή χειροτέρευση της ξηρής μορφής εκφύλισης ωχράς κηλίδας σε αντίθεση με την παχυσαρκία που είναι εξαιρετικά επιβαρυντικός παράγοντας.
- Συμπληρώματα Διατροφής
Βασικά και αποτελεσματικά συστατικά σκευασμάτων που προστατεύουν την εξέλιξη της πάθησης της ξηρής εκφύλισης της ωχράς κηλίδας είναι τα εξής:
- Η βιταμίνη C
- Η βιταμίνης Ε
- Το οξείδιο του ψευδαργύρου
- Το οξείδιο του χαλκού
- Η λουτεϊνη
- Η ζεαξανθίνη - Για την αποφυγή εμφάνισης και εξέλιξης της ΗΕΩ συνιστάται επίσης:
- Η αποφυγή της υπέρυθρης ακτινοβολίας με τη χρήση γυαλιών ηλίου
- Η ρύθμιση της αρτηριακής υπέρτασης
- Η ρύθμιση της συγκέντρωσης της χοληστερίνης και λιπιδίων στο αίμα
- Η αποφυγή ή το σταμάτημα του καπνίσματος.
Η εξιδρωματική (υγρή) εκφύλιση της ωχράς κηλίδας αντιμετωπίζεται αποτελεσματικά την τελευταία 10ετία περίπου, με αντιαγγειογεννετικούς παράγοντες (anti-VEFG). Τα σκευάσματα αυτά έχουν την ιδιότητα να δεσμέυουν τον VEGF παράγοντα σταματώντας τη νεοαγγείωση. Οι παράγοντες αυτοί είναι:
- Bevacizumab , που είναι ένα ανασυνδυασμένο μονοκλωνικό αντίσωμα
- Ranibizumab που είναι ένα τμήμα μονοκλωνικού αντισώματος
- Aflibercept που είναι μια ανασυνδυασμένη πρωτεΐνη
Πριν την εφαρμογή των παραπάνω φαρμάκων η εξέλιξη της υγρής ΗΕΩ ήταν ραγδαία και στις περισσότερες περιπτώσεις οδηγούσε σε κεντρική τύφλωση. Με τη χρήση όμως των αντιαγγειογεννετικών ενέσιμων σκευασμάτων έχουμε πλέον, όχι μόνο σταθεροποίηση της οπτικής οξύτητάς των ασθενών αλλά και σε πολλές φορές βελτίωση.
Η ξηρή ΗΕΩ σε τελικά στάδια - με ατροφία της περιοχής της ωχράς κηλίδας - και η υγρή μορφή που δεν αντιμετωπίστηκε ικανοποιητικά και έχει οδηγήσει σε ουλοποίηση της κεντρικής περιοχής, οδηγούν σε πολύ χαμηλή οπτική οξύτητα τους ασθενείς που πάσχουν από την πάθηση. Στις περιπτώσεις αυτές η ενίσχυση που μπορεί να δοθεί είναι τα βοηθήματα χαμηλής όρασης, με τα οποία όμως σε βαριές περιπτώσεις ωχροπάθειας δεν επιτυγχάνονται λειτουργικά αποτελέσματα.
Προσπάθειες γίνονται τον τελευταίο καιρό για λύσεις εντός του οφθαλμού:
- Ένθεση τηλεσκοπικών ενδοφακών
- Μεταμόσχευση βλαστικών κυττάρων για ανάπλαση των κυττάρων στην περιοχή της ωχράς κηλίδας (φωτοϋποδοχείς, κύτταρα μελάγχρου επιθηλίου)
- Τοποθέτηση μικρο-τσιπ στην περιοχή της ωχράς που μπορεί να μεταφέρει με ειδικά καλώδια τα ερεθίσματα στον οπτικό φλοιό του εγκεφάλου
Ακόμα οι μέθοδοι αυτοί είναι σε πειραματικά στάδια πιστεύεται όμως ότι σε λίγα χρόνια θα έχει βρεθεί η λύση στην κεντρική τύφλωση που προκαλούν οι ωχροπάθειες τελικού σταδίου, γεγονός που θα βοηθήσει εκατομμύρια ανθρώπους να ανακτήσουν την όραση τους. Δεν πρέπει να ξεχνάμε, ότι όσο αυξάνεται ο μέσος όρος επιβίωσης του ανθρώπου η εμφάνιση ΗΕΩ θα είναι όλο και μεγαλύτερη, οπότε και καθίσταται αναγκαία μια μόνιμη και λειτουργική λύση.
